Bạn có nghĩ là mình sẽ cưỡng lại được một chiếc bánh pizza vừa lấy ra khỏi lò ngay trước mặt mình không? Có vẻ thơm và trông giòn tan nhỉ? Bất kể có đang thực sự đói bụng hay không thì chắc là bạn sẽ chẳng từ chối một miếng bánh đâu. Nhưng nếu phải chờ 15 phút mới được ăn thì bạn có dễ từ chối nó hơn không?

Chúng ta luôn nhận được dồn dập những cơ hội để đưa ra những sự lựa chọn không có lợi cho sức khỏe mỗi ngày. Khi các loại thực phẩm ít giá trị dinh dưỡng luôn sẵn có thì sự thôi thúc tự nuông chiều mình lại càng lớn hơn nữa. Có một cảm giác thỏa mãn xuất hiện khi ta nhìn thấy một chiếc bánh quy vụn sôcôla còn ấm hoặc một cây kem ốc quế và tự nuông chiều mình ngay lập tức.

Bộ não của bạn được thiết kế để ăn uống tùy hứng

Mối quan hệ của chúng ta với đồ ăn đã không tiến hóa thêm, mặc dù những sự lựa chọn ăn uống hiện nay của chúng ta đang trở nên dồi dào phong phú hơn bao giờ hết. Việc ăn những thực phẩm nhiều đường và nhiều chất béo khi chúng có sẵn đã từng là yếu tố then chốt để sinh tồn^[1]. Bộ não của chúng ta sinh ra vốn đã thích tận hưởng món quà tức thời mà ta nhận được từ việc ăn uống, từ đó dẫn tới thói ăn tùy hứng mà bạn tự thấy mình đang thực hiện trong phòng giải lao hoặc khu bán đồ ăn uống.

Khi bạn có cơ hội để tận hưởng thứ gì đó, bộ não của bạn sẽ nhận được một đợt tăng dopamine, đó là một chất dẫn truyền thần kinh mạnh mẽ có tác dụng thưởng cho chúng ta vì đã thực hiện một hành vi nào đó^[2]. Mối liên hệ tích cực mà ta thiết lập với hành động đó sẽ điều khiển ta hành động tùy hứng, kể cả khi việc lợi dụng tình thế như vậy giờ đây có thể đem lại ít kết quả có lợi hơn là việc chờ đợi. Bạn sẽ muốn có một miếng bánh ngay bây giờ hay muốn có một thân hình đẹp để đi biển trong sáu tháng tới?

Sự đáp ứng về mặt hóa học của bộ não đối với những tình huống gây thích thú như vậy được khuếch đại lên bởi nhu cầu của xã hội là muốn có mọi thứ ngay tức thì. Mỗi lần kiểm tra điện thoại thông minh hay mạng xã hội của mình, chúng ta đều được thưởng bằng dopamine^[3]. Chúng ta chẳng còn đợi chờ gì nữa, và điều đó biến ta trở thành kẻ nghiện dopamine.

Chúng ta muốn có tất cả, và muốn có ngay bây giờ

Động lực muốn có mọi thứ càng nhanh càng tốt khiến chúng ta chạy theo những phần thưởng tức thời. Chúng ta muốn được thỏa mãn ngay tức thời^[4]. Chính nhu cầu phải có được những thứ mà mình muốn càng nhanh càng tốt đã khiến chúng ta làm những việc như lờ đi tài khoản hưu trí để có thể mua những thiết bị tinh xảo mới nhất. Thay vì dành ra 45 phút để chuẩn bị một bữa ăn ngon nấu tại nhà, chúng ta lại lao đến tủ lạnh để hâm nóng lại một bữa tối kém chất lượng bằng lò vi sóng trong vòng năm phút.

Chúng ta đều mắc phải thói chạy theo sự thỏa mãn tức thời, và chỉ có cách tiêu dùng và tương tác có ý thức mới giúp chúng ta học được cách kiểm soát những cơn tùy hứng của mình.

Bạn có thể nhìn thấy bức tranh tổng thể, nhưng bạn vẫn sẽ đấu tranh để thay đổi những động lực của mình nhằm có được thêm dopamine

Xã hội cùng với các phản ứng hóa học trong não đã đánh lừa bạn để khiến bạn phải tìm đến những phần thưởng bằng cách nhanh nhất có thể. Đó chắc chắn là một cơn ác mộng cho những ai đang cố thực hiện một lối sống lành mạnh hơn.

Khi bạn tự nuông chiều mình bằng một miếng bánh pizza nóng hổi trước mặt, thì phần thưởng mà bạn nhận được chỉ là tạm thời. Các thực phẩm ít giá trị dinh dưỡng thực sự khiến bạn vui vẻ hạnh phúc hơn. Nhưng vấn đề là việc ăn chúng quá nhiều cũng có thể gây hại cho sức khỏe của bạn. Việc tập thể dục cũng khiến bạn vui vẻ hơn, nhưng cần có thời gian để nhận được cảm giác thỏa mãn từ việc tập luyện. Bạn phải chịu đựng một mức độ khổ cực nhất định trước khi nhìn thấy và cảm nhận được phần thưởng đó.

Thật dễ để lạc lối trên chuyến hành trình hướng đến sức khỏe tốt hơn, khi mà bạn có vẻ sẽ phải đối mặt với vô số cám dỗ mỗi ngày. Có thể bạn biết là mình sẽ sống thọ hơn và có chất lượng cuộc sống được cải thiện bằng cách tự chăm sóc bản thân mình, nhưng cần có thời gian mới nhìn thấy và cảm nhận được những thành quả đó. Trong khi đó bạn có thể cảm nhận được niềm vui thích từ chiếc bánh quy ngay khi ăn nó.

Hãy làm chủ những động lực tìm đến phần thưởng của cơ thể bạn

Nếu một người đang cố gắng giảm cân nhìn thấy con số trên bàn cân đi xuống thì họ sẽ thấy có động lực trào dâng. Còn những người trải qua thời gian dậm chân tại chỗ trong việc giảm cân hoặc trong việc hướng đến những mục tiêu của việc tập thể dục thể hình thường có xu hướng trở nên thất vọng chán chường.

Chúng ta phải thay đổi cách suy nghĩ của mình về trạng thái khỏe mạnh nếu muốn kiên trì theo đuổi các mục tiêu trong việc tập thể dục thể hình. Chúng ta biết rằng phần thưởng của việc thực hiện một lối sống lành mạnh luôn hiện hữu mỗi ngày nếu ta quyết tâm với nó. Chúng ta có quyền tự quyết cũng như năng lực thể chất để làm bất cứ việc gì ta chọn. Chúng ta giành được nguồn năng lượng cần thiết để làm những công việc đầy thách thức và hứng khởi.

Tình trạng béo phì dẫn đến vô số những vấn đề sức khỏe như bệnh tim, đột quỵ và tiểu đường^[5]. Nhiều vấn đề trong số đó là nguy hiểm đến mức đe dọa tính mạng, hoặc ít nhất cũng làm thay đổi cuộc sống của chúng ta.

Cảm giác lúc nào cũng mệt mỏi có thể khiến bạn đạt kết quả kém trong công việc, và nó ngăn bạn tận hưởng những hoạt động có liên quan với lối sống tích cực. Những người mệt mỏi và thiếu động lực sẽ làm những việc tối thiểu đủ để thỏa mãn những nhu cầu của họ, nhưng họ không đổi mới sáng tạo và thường không thích thú với những việc mà họ làm.

Bạn biết trạng thái khỏe mạnh có thể đem lại những gì cho mình, và bạn sẽ phải tích cực đấu tranh để giành lại quyền kiểm soát từ tay bộ não luôn tìm kiếm dopamine của mình. Nếu bạn có thể học được cách nhận ra những phần thưởng nhỏ xảy đến tức thì khi bạn chọn một lối sống lành mạnh, thì bạn có thể sẽ vượt qua được những cám dỗ.

Chúng ta sẽ ít quyết tâm hơn nếu phần thưởng không chắc chắn

Một trong những lý do khiến cho việc tận hưởng những phần thưởng tức thời lại tạo cảm giác thỏa mãn nhiều đến thế là vì chúng ta không biết tương lai sẽ ra sao. Hãy tưởng tượng một người nào đó đề nghị cho bạn 1.000 USD ngay hôm nay hoặc 10.000 USD sau 10 năm nữa tính từ bây giờ. Bạn sẽ chọn phương án nào?

Mặc dù 10.000 USD là một khoản tiền lớn hơn đáng kể, nhưng hầu hết mọi người sẽ chọn lấy 1.000 USD bằng tiền mặt nhanh chóng. Họ có thể nghĩ rằng, "Mình có thể thực sự tiêu xài món tiền nghìn đô đó ngay bây giờ," hoặc "Biết đâu mình sẽ chết trong 10 năm tới," hoặc "Người đưa ra đề nghị này có thể sẽ đổi ý." Thật bình thường khi ta lo lắng về tính bất định của tương lai và hành động theo hướng có lợi ngay tại đây, ngay lúc này.

Khi chúng ta phớt lờ sức khỏe về lâu dài của mình để có được những thứ ngắn hạn, thì hầu như chắc chắn là rốt cuộc ta sẽ chẳng có được gì. Như người xưa đã nói, "Một lạng phòng thân bằng một cân chữa trị." Chúng ta không thể kiểm soát mọi thứ liên quan đến sức khỏe của mình, nhưng chắc chắn ta có thể nỗ lực cố gắng và quyết tâm với trạng thái khỏe mạnh của mình. 

Việc tạo ra những sự thay đổi để hướng tới một lối sống lành mạnh hơn không phải lúc nào cũng khó khăn. Hãy bắt đầu bằng những sự thay đổi nhỏ như đi bộ mỗi ngày hoặc tránh để món ăn vặt ưa thích của mình trong tầm với dễ lấy. Ban đầu bạn sẽ thèm cảm giác thỏa mãn tức thời của việc nằm xoài trên trường kỷ hoặc việc ăn, nhưng cuối cùng bạn sẽ muốn thực hiện thêm những sự thay đổi và những sự lựa chọn lành mạnh đấy.

Đến một lúc nào đó trong quá trình này, những quan niệm trong tâm trí bạn sẽ thay đổi. Bạn sẽ biết quý trọng cảm giác tràn đầy năng lượng hơn và ít đau mỏi hơn, và phần thưởng đó sẽ lấn át mong muốn được ăn một gói bánh quy của bạn. Có thể sẽ mất nhiều thời gian để đạt đến trạng thái đó, nhưng nếu bạn có thể ăn mừng những thắng lợi nho nhỏ mỗi ngày thì bạn sẽ làm được thôi.

Đừng làm mọi thứ trở nên khó khăn hơn mức vốn có

Việc thực hiện những sự lựa chọn có lợi cho sức khỏe sẽ trở nên khó khăn hơn nếu bạn cố gắng làm mọi việc phải đạt đến mức tuyệt đối. Những người cố gắng ăn thuần chay trong một sớm một chiều hoặc cố loại bỏ ngay toàn bộ lượng đường ăn vào sẽ làm cho quá trình chăm sóc sức khỏe của mình trở nên khó khăn hơn. Bước đi đầu tiên của họ quá mãnh liệt, và khi họ đầu hàng trước cám dỗ thì đợt tăng dopamine cũng như cảm giác tội lỗi sau đó cũng sẽ mạnh mẽ hơn nhiều.

Phần thưởng cho sự thay đổi mạnh mẽ hầu như là không thể nhận thấy, nghĩa là bạn sẽ nhanh chóng mất động lực khi không nhìn thấy kết quả. Hãy thực hiện những bước nhỏ để hướng tới mục tiêu của mình. Thay vì cấm tiệt mọi loại đường trong chế độ ăn của mình, hãy giảm bớt những món ăn vặt một cách có chọn lọc hoặc tự nhủ với mình rằng, "Nếu muốn ăn bánh quy thì mình không được phép mua. Mình phải tự làm ra chúng từ đầu đến cuối." Những người đang cố gắng ăn thuần chay sẽ dễ loại bỏ từng loại thịt một thay vì dẹp hết toàn bộ những thứ có trong tủ lạnh nhà mình và chỉ sống bằng bánh mì nướng ăn cùng sốt hummus.

Bạn đã thực hiện bước đầu tiên rồi đấy

Nếu đang đọc đến dòng này thì bạn đã quan tâm đến việc cải thiện sức khỏe của mình rồi đấy. Bước đi đầu tiên trong cuộc hành trình hướng tới sức khỏe tổng quát là hãy ý thức hơn về việc lựa chọn thức ăn và tập thể dục. Bằng cách hiểu rõ về những thế lực có thể chắn ngang con đường hướng tới sức khỏe, bạn có thể thực hiện những sự thay đổi bền vững.

Hãy rèn luyện lại bộ não của bạn để phản ứng tặng thưởng của nó được kích hoạt bởi những hoạt động khác. Khi thực hiện những sự thay đổi nhỏ nhặt qua một thời gian dài, bạn sẽ điều chỉnh lại định nghĩa của mình về những thứ mà bạn xem là phần thưởng.

Tài liệu tham khảo