Nếu bạn ngồi trong một căn phòng với một ổ bánh sô cô la 5 tầng và người ta bảo bạn không được đụng vào nó, bạn có cưỡng lại được cơn cám dỗ không? Bạn sẽ đánh hơi cái bánh? Thậm chí có thể dùng ngón tay để lấy ăn vụng ít kem? Theo Tiến sĩ Laura Markham của báo Tâm lý học ngày nay (Psychology Today)^[1], “Chỉ 30% trẻ 4 tuổi có thể kiểm soát được cảm xúc, ao ước và ham muốn của bản thân để chống lại cám dỗ làm một việc gì đó." Tại sao đây lại là một vấn đề quan trọng? Bởi vì cách thức bạn kiềm chế bản thân khi lên bốn sẽ quyết định xem bạn ở tuổi trưởng thành có cưỡng lại được thôi thúc muốn nếm chiếc bánh sô cô la đó hay không.

Tự chủ còn được gọi là tự kiềm chế, tức "khả năng điều chỉnh suy nghĩ và hành vi của một con người khi đối mặt với cám dỗ và rung động trong lòng" (theo Wikipedia)^[2]. Việc nắm được cách làm chủ bản thân thời thơ ấu sẽ giúp ngăn ngừa các vấn đề phát sinh ở tuổi trưởng thành.

Tại sao thật khó để học cách làm chủ bản thân

Trong xã hội hưởng lạc ngày nay, thật dễ dàng để có được bất cứ thứ gì bạn cần. Chỉ với một cái remote, bạn đã có thể mở tivi. Bạn tha hồ xem mà không phải chờ đợi chương trình truyền hình yêu thích của mình. Bạn có thể mua vé để không phải xếp hàng dài tại các công viên giải trí. Lò vi sóng làm nóng thức ăn cho bạn nhanh chóng, và khi đi ra ngoài, bạn có thể dễ dàng mua ít thức ăn nhanh nếu thấy đói. Nhanh chóng, thuận tiện và không phải chờ đợi, nhưng cái giá phải trả là gì?

Trẻ em đặt chân vào một thế giới, nơi mà con người hầu như không phải đứng chờ đợi, và người ta trở nên nóng nảy vào những thời điểm nhạy cảm. Mọi người hét vào mặt nhau trên tivi, từ trong ô tô - thậm chí ở nơi công cộng. Họ thể hiện sự giận dữ với chính phủ bằng cách phá hủy tài sản của người khác. Nhận thức của trẻ em được hình thành thông qua các mẫu gương, và xã hội ngày nay lại nêu toàn gương mù gương xấu. Tuy nhiên, trách mắng con bạn thiếu tự chủ sẽ không ích lợi gì, vì kỹ năng quan trọng này cần phải luyện tập mới có được.

Tại sao trẻ em cần học cách tự kiểm soát bản thân

Trẻ em cần bắt đầu học cách tự kiểm soát bản thân từ khi còn nhỏ. Vùng não trước vỏ trán, vốn là phần não có chức năng điều chỉnh năng lực tự chủ^[3], phát triển chậm ở trẻ em, và vì thế kỹ năng này được trẻ tiếp thu thành từng giai đoạn phù hợp với sự phát triển của chúng.

Một đứa trẻ mới biết đi, mặc dù không hiểu được các vấn đề phức tạp như đứng chờ bánh bên lò nướng, vẫn có thể bị phân tâm - đây là cơ sở của cơ chế tự phân tâm, vốn nhằm mục đích đối phó với cơ chế tự chủ. Tuy nhiên, một đứa trẻ năm tuổi có thể ngồi xả hơi một lúc để bình tĩnh lại và biết lý do nó cần nghỉ ngơi, và một thiếu niên có thể được dạy phải suy nghĩ kỹ trước khi phản ứng, nếu hậu quả đồng nghĩa với việc đánh mất buổi tối thứ Sáu vui vẻ tại nhà bạn mình.^[4]

Phương pháp giúp con bạn học cách làm chủ bản thân

1. Nêu Gương Sáng

Bạn là tấm gương tốt nhất để con bạn học cách làm chủ bản thân. Chúng sẽ học ứng xử từ cách bạn hành động và phản ứng với các tình huống cụ thể. Bạn có mất tự chủ khi ngồi trong xe và hét vào mặt những người lái xe khác không? Hãy giữ bình tĩnh, và con bạn sẽ bắt chước như vậy.

2. Xây Dựng Niềm Tin Nơi Trẻ Nhỏ

Để có thể học cách làm chủ bản thân, trẻ cần được biết là bạn luôn sẵn sàng giúp đỡ chúng. Nếu biết rằng bữa tối sẽ diễn ra tại nhà lúc 6 giờ, trẻ sẽ cảm thấy ít thèm ăn một viên kẹo hơn vào lúc 5:30. Chúng tin tưởng bạn sẽ cho chúng ăn lúc 6 giờ, và niềm tin đó là nền tảng để xây dựng khả năng làm chủ bản thân. Hãy mang đến một môi trường an toàn, ấm áp, yêu thương để trẻ có thể học hỏi và phát triển.

3. Dạy Con Thông Qua Các Trò Chơi

Trẻ nhỏ học các kỹ thuật làm chủ bản thân tốt nhất thông qua các trò chơi^[5]. Những trò chơi như Đèn Đỏ - Đèn Xanh hay ghế âm nhạc sẽ dạy chúng phải biết cách tự chủ. Trẻ được yêu cầu không được đụng vào ghế khi nhạc vẫn đang chạy, và chỉ dừng lại khi nghe tín hiệu "đèn đỏ". Dù đang vui chơi, trẻ đồng thời cũng được học bài học quan trọng về cách kiềm chế ham muốn.

4. Kéo Dài Thời Gian Đáp Ứng Mong Muốn Của Trẻ

Chờ đợi là điều cần thiết để học được tính tự chủ. Bạn hãy thử cùng nướng bánh với con bạn. Khoảng thời gian nướng bánh là cơ hội để con bạn phát triển khả năng chờ đợi. Việc phải đợi bánh trong một khoảng thời gian X nhất định giúp trẻ luyện tập kìm hãm ham muốn bản thân. Bạn cũng có thể thực hành phương pháp này bằng cách từ chối không mua cho con bạn một món đồ nó ao ước, và bảo con hãy ráng chờ đến sinh nhật hoặc Giáng sinh.

5. Giáo Dục Trẻ Về Hậu Quả Của Một Số Hành Động

Dạy trẻ biết rằng chúng phải chịu hậu quả cho những hành động của mình là cần thiết để trẻ học được cách làm chủ bản thân. Thay vì trách mắng trẻ khi chúng làm điều xấu, hãy nói với chúng rằng bạn sẽ tịch thu món đồ điện tử/đồ chơi yêu thích của trẻ/trong khoảng thời gian X vì hành vi đó. La mắng không đem lại lợi ích gì và chỉ làm tình hình trở nên xấu đi, nhưng việc mất đi đặc quyền xem truyền hình trong một tuần sẽ khiến trẻ phải suy nghĩ kỹ hơn ở lần sau.

6. Cho Trẻ Thực Hành Thiền Định

Gần đây, một số trường học đã áp dụng thực hành thiền định để đối phó với tình trạng thiếu đạo đức của học sinh thay vì đình chỉ học tập hay phạt cấm túc; và thành công thu về thật đáng kinh ngạc^[6]. Giống như một giờ giải lao nhưng tập trung hơn, thời gian thiền định giúp trẻ làm chủ được khả năng kiểm soát bản thân, có được sự bình tĩnh bên trong nội tâm và giảm bớt lo lắng. Thiền định cũng dạy cho người luyện tập không phản ứng bốc đồng trước các tình huống của cuộc sống.

Bạn có thể khởi đầu bằng cách cho con bạn ngồi thiền mỗi ngày một phút. Hiện có rất nhiều chương trình ghi âm giúp luyện tập thiền định - với những lời hướng dẫn để từ đó trẻ suy ngẫm về cuộc sống của mình, các bài nhạc nhẹ hoặc hoàn toàn không có âm thanh gì. Hãy để trẻ tập trung vào hơi thở vào và thở ra. Đồng thời đặt đồng hồ hẹn giờ. Đôi khi, hướng sự tập trung của trẻ vào một vật thể, ví dụ như một cây nến hoặc tảng đá, cũng có thể mang lại hiệu quả.

Đừng tốn hơi la mắng trẻ vì sự thiếu tự chủ của chúng. Thay vào đó hãy dạy chúng học kỹ năng mềm cần thiết này, bằng cách kết hợp các bài học về kiểm soát bản năng, trì hoãn ham muốn, hậu quả của hành động thiếu tự chủ vào cuộc sống hàng ngày của bạn. Hãy là một tấm gương tốt, xây dựng niềm tin nơi con bạn và cho trẻ thực hành thiền định. Điều này sẽ làm cho cuộc sống của bạn trở nên dễ dàng và bớt căng thẳng hơn, đồng thời xây dựng một nền tảng vững chắc cho con bạn và tương lai của chúng - thậm chí có thể giúp chúng chống lại cám dỗ ăn chiếc bánh sô cô la như ví dụ kể trên!

Tài Liệu Tham Khảo